Socijalizam – Raskidanje veze sa svetskim kapitalizmom
Socijalizam, pojam koji označava izrazito moderne i progresivne političke i ekonomske ideje i teorije. Sa krajnjim ciljem da prevaziđu i raskinu vezu sa sistemom svetskog kapitalizma. Radi uspostavljanja uređenja globalnog karaktera, baziranog na globalnim sredstvima za proizvodnju i raspodelu u zajedničkom vlasništvu. Pod demokratskim upravljanjem od strane cele globalne zajednice u cilju proizvodnje samo za potrebe. Nastao je u 18. veku u Evropi kao moderni odgovor na industrijalizaciju i kapitalizam. Socijalizam se kroz istoriju svog razvoja pojavljivao unutar različitih političkih koncepcija i teorija. Od kojih su najznačajnije: anarhizam različitih struja, marksizam različitih struja, demokratski socijalizam, socijaldemokratija, religijski socijalizam (hrišćanski socijalizam, islamski socijalizam i sl.), utopijski socijalizam, boljševizam ( autoritarni komunizam) itd.
Svaka varijanta socijalističke ideje nastoji u industrijalizovanom društvu ostvariti društveni poredak u kojem neće postojati kapitalizam. U kojem će se prevazići privatno vlasništvo u ekonomiji, a privredna sredstva i ekonomija biti stavljeni pod javnu demokratsku kontrolu.
Centralne vrednosti zajedničke svim oblicima socijalizma jesu kritika privatnog vlasništva u ekonomiji i težnja da privredna sredstva i ekonomija budu stavljeni pod javnu demokratsku kontrolu. Načelo im je društvena jednakost. Pojavni oblici socijalizma međusobno se razlikuju po načinu (sredstvima) kojim će se te vrednosti postići.
Socijalizam je izrazito savremena i moderna ideja, iako se sadržaj pojma socijalizma može pronaći već u ranim iskustvima čovečanstva. U pojedinim etičko-religijskim učenjima, u praksi nekih religijskih zajednica, od judaizma, islama, hrišćanstva, budizma do drugih religijskih grupa. Odnosno u učenjima svih onih koji su bolje društvo pokušavaju postići koncepcije pravednosti utemeljenim na jednakosti, bratstvu i sestrinstvu.
Socijalizam – Kratka istorija
Socijalizam se pojavio u 19. veku kao odgovor na društvene i ekonomske nepravde kapitalizma. Socijalisti su tvrdili da je kapitalizam, sa svojim naglaskom na individualnom profitu i konkurenciji, inherentno eksploatatorski i nepravedan. I da je potreban egalitarniji i kooperativniji ekonomski sistem.
Prve moderne socijalističke teorije pojavile su se u Evropi ranih 1800-ih, sa misliocima kao što su Anri de Sen Simon, Šarl Furije i Robert Oven. Koji su se zalagali za utopijske zajednice i kooperativne ekonomske sisteme. Međutim, Karl Marks i Fridrih Engels su razvili socijalizam u sveobuhvatnu političku i ekonomsku teoriju, poznatu kao marksizam.
Marks je tvrdio da je kapitalizam zasnovan na eksploataciji radničke klase. I da je socijalizam neophodan da bi se stvorilo društvo u kojem su sredstva za proizvodnju bila u kolektivnom vlasništvu i kontrolisanih od strane radnika. Marksove ideje su bile uticajne na razvoj socijalističkih pokreta širom sveta. A početkom 20. veka u mnogim zemljama su se pojavile socijalističke partije i vlade.
U Sovjetskom Savezu, Komunistička partija, na čelu sa Vladimirom Lenjinom, preuzela je vlast 1917. godine. I sprovela socijalistički sistem zasnovan na idejama Marksa i Engelsa. Druge socijalističke zemlje, kao što su Kina, Kuba i Vijetnam, takođe su se pojavile u 20. veku.
Međutim, socijalizam se suočio sa značajnim izazovima i kritikama u 20. veku. Pri čemu mnogi socijalistički režimi nisu uspeli da obezbede osnovne potrebe i slobode svojim građanima. Raspad Sovjetskog Saveza 1991. označio je kraj Hladnog rata i pad popularnosti socijalizma.
Uprkos ovim izazovima, socijalističke ideje nastavljaju da inspirišu političke i društvene pokrete širom sveta, a debata o zaslugama i ograničenjima socijalizma ostaje tema značajnih diskusija i debata.
Utopijski socijalizam
Utopijski socijalizam je bio spontan niz političkih i društvenih ideja sredine 19. veka. Koje su se javile pojavom industrijske revolucije i ranog kapitalizma. Istovremeno su se pojavili i mislioci kao Robert Oven i Šarl Furije. Koji su imali ideje bliskim kasnijim socijalističkim idejama promene društva. Šarl Furije težio je izgradnji društva na osnovu falansterije, odnosno modela uravnoteženih zajednica. Koje bi funkcionisale kao akcionarska društva, čiji bi se dohodak delio među članovima društva, bez nikakav oblik vlasti ne bi bio potreban. Sen Simon se zauzimao za novi društveni poredak sa centralizovanom strukturom. U kojem će umesto vladavine kapitalista društvo upravljati naučnicima i naučeniji članovi društva. A Robert Oven se usmerio na sindikalno i zajedničko radno udruživanje. Reč „socijalista“ prvi put se pojavila 1827. godine u časopisu „Cooperative Magazine“. Koji je uređivao Robert Oven, reč „socijalizam“ u časopisu „Le Globe“ 1832. godine.
Utopijski socijalizam se često opisuje kao predstavljanje vizije i kontura imaginarnih budućih društava. Pri čemu su pozitivni ideali glavni razlog za kretanje društva u takvom pravcu. Kasniji socijalisti i kritičari utopijskog socijalizma smatrali su da utopijski socijalizam nije utemeljen u stvarnim materijalnim uslovima postojećeg društva.
Kao pojam ili etiketu najčešće se koristi ili se koristio za definisanje onih socijalista koji su živeli u prvoj četvrtini 19. veka. A kasnije su socijalisti oznaku utopijski pripisali kao pogrdnicu, da bi nagoveštavali naivnost i odbacivali njihove ideje kao maštovite i nerealne.
Jedna ključna razlika između utopijskih socijalista i ostalih socijalista (uključujući većinu markista i anarhista) jeste ta što utopijski socijalisti uglavnom ne veruju da je bilo kakav oblik klasne borbe ili socijalne revolucije potreban za pojavu socijalizma. Utopijski socijalisti smatraju da ljudi svih klasa mogu dobrovoljno usvojiti svoj plan za društvo ako je on predstavljen uverljivo.
Anarhizam
Anarhizam je škola mišljenja unutar socijalističke teorije i socijalističkog pokreta. Inspirisanim idejama mutualiste Pjera Žozefa Prudona i praksom Pariske komune iz 1871. godine anarhisti Mihail Bakunjin i Petar Kropotkin su među prvima razvijali teorije o antiautoritarnom besklasnom društvu (anarhiji). Zalažući se za društvo bez privatnog vlasništva i represivnih delova postojeće kapitalističke države.
„Anarhizam“, „slobodarski socijalizam“, „antiautoritarni socijalizam“ ili „bezdržavni socijalizam“ je skup antiautoritarnih, antietatističkih i slobodarskih političkih filozofija unutar socijalističkog pokreta. Koji kritikuju državnosocijalističku koncepciju socijalizma kao oblik državnog kapitalizma u kojem manjinska i otuđena birokratija zadržava centralizovanu kontrolu. I diriguje masama, umesto da stanovništvo preuzme moć u svoje ruke. Kritikuje robovanje plati i nadnici na radnom mestu. A afirmiše samoupravljanje proizvođača i stvaralaca (kakva je delimično ostvarena u jugoslavenskom samoupravnom socijalizmu), te decentralizovane demokratske strukture političke organizacije.
Slobodarski socijalizam često kritikuje represivne elemente postojeće kapitalističke države. I tvrdi da se društvo koje se temelji na slobodi i pravdi može postići jedino prevladavanjem autoritarnih i represivnih institucija koje kontrolišu sredstva za proizvodnju i raspodelu. Takođe podređuju većinu radnog i obespravljenog stanovništva vlasničkoj kapitalističkoj klasi ili političkoj i ekonomskoj klasi. eliti. Slobodarski socijalisti se zalažu za decentralizovane demokratske strukture zasnovane na federalnim ili konfederalnim udruženjima. Formiranim na principima direktne demokratije i demokratskih tela, kao što su saveti proizvođača. Razlikuje se od autoritarnog i avangardističkog pristupa boljševizma i lenjinizma, ali i reformizma fabijanizma i Bernštajnove verzije socijaldemokratije.
Oblici i socijalističko krilo prošlih i sadašnjih političkih filozofija i pokreta koji se obično opisuju kao slobodarsko socijalistički uključuje anarhizam (posebno anarhističke škole mišljenja kao što su anarho-socijalizam, anarhosindikalizam, anarholektivizam, zeleni anarhizam, mutualizam i socijalni anarhizam). Zatim slobodarski marksizam, luksemburgizam, pojedine verzije demokratskog socijalizma, autonomizam, socijalizam saveta, participizam i revolucionarni sindikalizam.
Marksizam
Marksizam je filozofski pravac, sociološka teorija, kritika političke ekonomije i politička filozofija revolucionarnog socijalizma. Utemeljena na spisima nemačkog filozofa Karla Marksa (po kome je dobio ime) i Marksovog prijatelja i saradnika Fridriha Engelsa. Od svih tih spisa je najvažnija Marksova nedovršena knjiga Kapital.
Svoje motive, metod i osnovne kategorije crpi na preispitivanju engleske političke ekonomije, francuskog socijalizma i nemačke idealističke filozofije iz prve polovine 19. veka. U svom nastojanju da kapitalističko društvo nadogradi na naučnoj i revolucionarnoj osnovi. Marksizam istoriju tumači kroz sukobe povlašćenih i potlačenih društvenih klasa, i smatra da će eksploatacija rada, idejne zablude i autoritarni odnosi biti prevladani stvaranjem besklasnog društva.
Politička praksa koja je zasnovana na radovima Marksa i Engelsa može da obuhvata različite oblike politike i misli kao i akademsko istraživanje unutar mnogih polja. Iako postoje mnoge teorijske i praktične razlike između različitih oblika marksizma većina deli:
- pažnju na materijalne uslove ljudskih života i društvene odnose među ljudima
- stav da svest ljudi o uslovima njihovog života odražava te materijalne uslove i odnose
- razumevanje klase u pogledu različitih ekonomskih proizvodnih odnosa i kao određeni položaj unutar tih odnosa
- razumevanje materijalnih uslova i društvenih odnosa kao istorijske promene
- pogled na istoriju prema kojoj klasna borba, tj. razvijajući sukob između klasa sa suprotnim interesima, izgrađuje svako istorijsko razdoblje i pokreće istorijsku promenu
- simpatija prema radničkoj klasi i svim obespravljenima
Glavne tačke razdora među marksistima je stepen njihove posvete prema radničkoj revoluciji kao sredstva postizanja ljudske emancipacije i prosvetiteljstva i tačan mehanizam kojim se takva revolucija može uspešno izvesti.
Karl Marks i Fridrih Engels
Karl Marks je bio izrazito uticajni nemački filozof, politički ekonomista i revolucionarni socijalista. Marks se doticao velikog broja različitih problema, uključujući otuđenje i izrabljivanje radnika, kapitalistički način proizvodnje i istorijski materijalizam. Ipak, najpoznatiji je po analizi istorije u kontekstu klasnih borbi, kao što je to sažela početna rečenica u Manifestu: „Istorija svih dosadašnjih postojećih društava je istorija klasnih borbi.“
Fridrih Engels je bio nemački politički filozof 19. veka. On je razvio antikapitalističku ideju uz Marksa.
Prvi put su se susreli lično u septembru 1844. godine. Otkrili su da imaju slične poglede na filozofiju i kapitalizam, te su odlučili da rade zajedno, napravivši određen broj radova među kojima spada „Sveta porodica“. Nakon što je francuska vlada deportovala Marksa iz Francuske u januaru 1845. godine Engels i Marks su odlučili da se presele u Belgiju koja je tada omogućavala veću slobodu izražavanja nego neke druge zemlje u Evropi. Engels i Marks su se vratili u Brisel u januaru 1846. godine gde su zasnovali odbor za korespondenciju.
Engels i Marks su zajedno započeli pisati jedan pamflet temeljen na Engelsovim principima. Dovršili su pamflet od 12.000 reči u šest sedmica napisavši ga takvim načinom da ideja antikapitalizma bude razumljiva široj publici. I izdali ga kao Manifest u februaru 1848. godine. U maju te godine Belgija je izbacila Marksa i Engelsa. Preselili su se u Kelnu gde su započeli izdavati radikalne novine „Neue Rheinische Zeitung“. 1849. godine Marks i Engels su morali napustiti Nemačku i smestili su se u London. Pruske vlasti su vršile pritisak na britansku vlast da ih obojicu izbaci, ali je to odbio premijer Lord Džon Rasel. Samo sa novcem koji je jedino Engels mogao zaraditi, porodica Marks je živela u teškom siromaštvu.
Posle Marksove smrti u 1883. godini Engels je posvetio ostatak svoga života uređujući i prevodeći Marksove spise.
Socijalizam – Glavne ideje
Sedstva proizvodnje
Sredstva proizvodnje su kombinacija sredstava rada i predmeta rada korišćeni od radnika da rade proizvode. U sredstva rada spadaju strojevi, alati, oprema, infrastruktura i „sve one stvari pomoću kojih ljudsko biće deluje na predmet rada i pretvara ga“. U predmet rada spadaju sirovi materijali i materijali direktno preuzeti iz prirode. Sredstva proizvodnje sama po sebi ne proizvode ništa – radna snaga je potrebna da se proizvodnja uspostavi.
Način proizvodnje
Način proizvodnje je određena kombinacija proizvodnih sila (uključujući sredstva proizvodnje i radnu snagu) i društvenih i tehničkih proizvodnih odnosa (u što spada vlasništvo, moć i kontrolni odnosi koji vladaju proizvodnom imovinom društva često kodifikovani kao zakon; kooperativni radni odnosi i oblici povezivanja odnosi među ljudima i predmetima njihovog rada i odnosa između društvenih klasa).
Temelj i nadstruktura
Marks i Engels koriste metaforu „temelj-struktura“ da objasne ideje da totalitet odnosa između ljudi obzirom na „društvenu proizvodnju njihovog postojanja“ oblikuje ekonomski temelj na kojem izrasta nadstruktura političkih i legalnih institucija. Bazi saodgovara društvena svest u koju spadaju religijske, filozofske i ostale velike ideje. Baza uslovljava oboje, nadstrukturu i društvenu svest. Konflikt između razvoja materijalnih produktivnih sila i proizvodnih odnosa uzrokuje socijalnu revoluciju i ishodnu promena u ekonomskom temelju će pre ili kasnije dovesti do preoblikovanja nadstrukture. Ali za Marksa proces nije jednosmeran – refleksivan je. Temelj određuje nadstrukturu u prvoj instanci i ostaje temelj oblika društvene organizacije koja tada može ponovo delovati na oba dela metafore „temelj-struktura“. Odnos između nadstrukture i temelja se smatra dijalektičnim, a ne kao distinkcija između dva prava entiteta „u svetu“.
Socijalizam – Klasna svest
Klasna svest znači samosvest klase i svog kapaciteta da čini u svom racionalnom interesu.
Socijalizam – Ideologija
Bez da je dao opštu definiciju za ideologiju Marks nekoliko puta je koristio termin da odredi proizvodnju prizora društvene stvarnosti. Prema Engelsu, „ideologija je proces postignut od tzv. mislioca svesno, tačno je, iako lažnom svešću. Prave motivišuće sile koje ga podstiču ostaju mu nepoznati; drugačije to ne bi bio ideološki proces. Prema tome, zamišlja lažne ili na prvi pogled motiviše sile“. Zbog toga što vladajuća klasa kontroliše sredstva proizvodnje, nadstruktura društva kao i njena vladajuća pravila. Biće određena prema tome šta je u najboljem interesu vladajuće klase. Kao što je Marks rekao slavno u Nemačkoj ideologiji, „ideje vladajuće klase su u svakoj epohi vladajuće ideje tj. klasa koja vlada materijalnim silama u društvu istovremeno vlada njegovim intelektualnim silama“. Prema tome, ideologija društva je od izrazite važnosti. Jer zbunjuje otuđene grupe i može stvoriti lažnu svest. Kao fetišizam robe (gledajući na rad kao kapital ~ degradacija ljudskog života).
Istorijski materijalizam
Istorijski materijalizam je prvi artikulisao Marks, iako sam nije koristio taj termin. Ono traži uzroke razvoja i promena u ljudskim društvima u smislu u kojem ljudi kolektivno stvaraju sredstva za život. Prema tome, davajući naglasak kroz ekonomsku analizu na sve što koegzistira sa ekonomskim temeljem društva.
Politička ekonomija
Termin „politička ekonomija“ je originalno značio proučavanje uslova pod kojim je organizovana proizvodnja u državama novostvorenih kapitalističkih sistema. Prema tome, politička ekonomija proučava mehanizam ljudske aktivnosti u organizovanju materijala i mehanizam raspodele suficita i deficita koji su rezultat te aktivnosti. Politička ekonomija proučava kako sredstva proizvodnje ili određeno kapital se manifestuje u ekonomskoj aktivnosti.
Eksploatacija
Marks spominje eksploataciju celog segmenta ili klase društva od drugoga. Vidi ju kao inherentno svojstvo i ključni element kapitalizma i slobodnog tržišta. Profit koji je dobio kapitalista je razlika između vrednosti proizvoda učinjenih od strane radnika i nadnice koju dobija radnik. Drugim rečima, kapitalizam deluje na osnovu plaćanja radnika manje od pune vrednosti njegovog rada. Tako da kapitalistička klasa može imati profit.
Otuđenje
Marks spominje otuđenje ljudi od aspekta ljudske prirode. Otuđenje opisuje objektivne karakteristike situacije osobe u kapitalizmu – nije nužno da jedan veruju ili osećaju da su otuđeni. On veruje da je otuđen sistemski rezultat kapitalizma.
Socijalizam – Klasa
Marks je smatrao da je identitet društvene klase dobijen od njenog odnosa prema sredstvima proizvodnje. Prema tome da je klasa određena samo po bogatstvu. Tj. niža klasa, srednja klasa i visoka klasa.
Marks opisuje nekoliko društvenih klasa u kapitalizmu, primarno:
- Radnička klasa: Oni individualci koji prodaju svoju radnu snagu (i, prema tome, dodaju vrednost proizvoda) i onaj ko u kapitalističkom načinu proizvodnje ne poseduju vlastita sredstva proizvodnje. Prema Marksu, kapitalistički način proizvodnje stvara uslove koji dozvoljavaju kapitalističkoj klasi da izrabljuju radništvo. Zbog činjenice da radna snaga radnika stvara dodatnu vrednost veću od nadnice radnika.
- Kapitalistička klasa: oni koji poseduju sredstva proizvodnje i kupuju radnu snagu od radnika koji su kompenzovani nadnicom i, prema tome, izrabljuju radništvo. Kapitalistička klasa se može dalje podeliti na vrlo bogatu kapitalističku klasu i malu kapitalističku klasu.
- Mala kapitalistička klasa su oni koji zapošljavaju za rad ali i rade sami. To mogu biti mali vlasnici, seljaci koji imaju zemlju i trgovački radnici. Marks je predviđeno da će mala kapitalistička klasa eventualno biti uništena neprestanim izumljivanjem novih sredstava proizvodnje, te da će veliki deo male kapitalističke klase biti gurnut u radništvo.
Marks je identifikovao i druge klase kao:
- Lumpenproletarijat: Kriminalci, vagabundi, prosjaci itd. Ljudi koji nemaju mesta u ekonomskim sistemima i koji su se prodali najvećem ponuđaču.
- Zemljoposednici: Klasa ljudi koji su bili istorijski važni od kojih neko još ima bogatstvo i moć.
- Seljaštvo i poljoprivrednici: Ovu klasu je gledao kao neorganizovanu i nesposobnu da izvrši promenu. Verovao je i da će ta klasa nestati od koje će većina postati radništvo, a ostali zemljoposednici.
Društveno-ekonomske formacije
U opštem pogledu Marks i Engels su identifikovali nekoliko društveno-ekonomskih formacija razvoja materijalnih uslova koje su se pojavile u istoriji sveta i koje bi nastale eventualnom emancipacijom radnog i obespravljenog stanovništva u budućnosti:
- Lovačko-sakupljačka zajednica ili primitivna besklasna zajednica: viđena je u kooperativnim plemenskim i tribalističkim društvima u dalekoj prošlosti čovečanstva.
- Robovlasničko društvo: otkrivanjem poljoprivrede i obrade zemlje nastaje privatno vlasništvo, podela rada, plemena se šire i dalje naseljavaju, te se javlja klasna podela ljudi na robove i robovlasnike.
- Feudalizam: zemljoposednička aristokratija postaje vladajuća klasa na osnovu feudalnog vlasništva i vlasti, na čijoj zemlji moraju da rade kmetovi. Trgovci se polako pretvaraju u prve kapitaliste.
- Kapitalizam: uspostavlja se vladajuća klasa kapitalista koja raspolaže novčanim kapitalom i sredstvima za proizvodnju i raspodelu na osnovu kojih eksploatiše radničku klasu i sve obespravljene pod formom slobodnog ugovora.
- Progresivna besklasna zajednica (koja se može nazivati „socijalizam“ ili „komunizam“, pošto su to sinonimni pojmovi): besklasna i bezdržavna svetska zajednica čija bi glavna obeležja trebala biti: globalni sistem, zajedničko vlasništvo, demokratsko upravljanje, proizvodnja samo za potrebe i besplatna pristup.
O sinonimnom značenju pojmova „socijalizam“ ili „komunizam“
U radovima Karla Marksa i Fridriha Engelsa se pojmovi „komunizam“ ili „socijalizam“ (naučni socijalizam) koriste alternativno, sinonimno i naizmenično da bi se označio jedan te isti sistem. A ne neka različita uređenja ili različiti sistemi. Marks i Engels su upotrebljavali ta dva pojma naizmenično da bi označili postrevolucionarni svetski sistem zasnovan na zajedničkom vlasništvu i demokratskom upravljanju. Zašto su preferirali termin „komunizam“ na početku svojih studija i organizacije, a termin „socijalizam“ (naučni socijalizam) na kraju ostaje dobro navedeno u Engelsovom „Predgovoru engleskom izdanju“ iz 1888. godine kao i njegovom „Predgovoru nemačkom izdanju“ Komunističkog manifesta iz 1890. godine. U prilog tome govori i čuveno delo Fridriha Engelsa „Socijalizam od utopije do nauke“, odnosno u originalnom nazivu „Socijalizam: utopijski i naučni“.
Jednostavno, u periodu kada su Marks i Engels koristili termin „komunizam“ on je tada bio bliži radikalno raspoloženim nižim slojevima, ali već krajem 19. veka je termin „socijalizam“ postao bliži radikalno raspoloženim nižim slojevima, tako da su svi marksisti od kraja 19. veka do 1917. godine koristili termin „socijalizam“.
Razliku između pojmova „socijalizam“ ili „komunizam“ prvi je učinio Lenjin 1917. godine kako bi opravdao boljševički projekat državnog kapitalizma u nerazvijenoj i agrarnoj Rusiji. Pa je razdvojio pojam „socijalizam“ koji je nazvao prvom fazom i pojam „komunizam“ koji je nazvao višom fazom. Iako su pojmovi „socijalizam“ ili „komunizam“ do tada označavali jedan te isti sistem, a prva ili prelazna faza nije niti poseban sistem, niti posebno uređenje koje bi trebalo imati poseban naziv.
Socijaldemokratija
Socijaldemokratija je škola mišljenja unutar socijalističke teorije i socijalističkog pokreta. U drugoj polovini 19. veka postojala je epoha marksističke socijaldemokratije. Te su tadašnje socijaldemokratske stranke razvijale revolucionarne marksističke programe.
Ali, vremenom se socijaldemokratija okrenula političkom pragmatizmu. Pragmatična socijaldemokratija se fokusira samo na minimalni program. Kojim u okviru institucije predstavničke, parlamentarne demokratije i tržišne kapitalističke nastoji sprovesti delimičnu promenu utemeljenu na ekonomskoj ulozi javnog sektora, javnim propisima, programima, investicijama i servisima. Koji bi trebalo da rade na ublažavanju ekonomije nepravdi koje nanosi neregulisani, liberalni model tržišne kapitalističke ekonomije. Praktična realizacija takve delimične promene u okviru institucija parlamentarne demokratije i tržišne kapitalističke ekonomije obično se naziva socijalno odgovornom državom ili državom blagostanja.
Socijaldemokratija se smatra umerenom strujom u savremenom socijalističkom pokretu. Smatra se da je okretanje umerenom i pragmatičnom kursu doprineo teoretičaru Eduardu Bernštajnu.
Socijalna država ostvarena u nordijskim zemljama (,,Skandinavski socijalizam„) vrhunac je socijaldemokratije u ostvarivanju osnovnih ljudskih prava kroz politiku progresivnog oporezovanja profita u korist socijalnih programa (prava na rad, smeštaj, besplatno zdravstvo i obrazovanje).
Levica i socijalizam u 21. veku
Savremena levica teži umanjenju ili prevazilaženju svih društvenih stratifikacija. Savremena levica se zalaže za umanjenje neslobode, nejednakosti i nesolidarnosti u društvu, koje izaziva kapitalizam. A kao krajnji cilj svojih ideala zagovara prevazilaženje, koreniti raskid sa sistemom svetskog kapitalizma i uspostavljanje društveno-ekonomskog uređenja globalnog karaktera. Utemeljenog na demokratiji u političko-ekonomskoj sferi, te na demokratski planiranoj svetskoj proizvodnji i raspodeli. U pitanju je, dakle, sistem proizvodnje i raspodele globalnog karaktera koji bi bio u skladu sa potrebama svake pojedinke i uzima svakog pojedinca, te globalne zajednice kao celinu. I koji bi bio u obzir nosivi kapacitet i uslove regeneracije životne sredine. Koreniti raskid sa svetskim kapitalizmom bi uspostavio nekapitalističko besklasno uređenje zajednice. Čija bi glavna obeležja trebalo da bude: globalni karakter, zajedničko vlasništvo, demokratsko upravljanje, proizvodnja samo za potrebe i besplatan pristup.
Zagovara dostizanje globalnog nekapitalističkog društva koje bi bilo bazirano na individualnoj i kolektivnoj slobodi, jednakosti, solidarnosti i međusobnoj pomoći. Zbog čega teži umanjenju, prevazilaženju i konačnom raskidu sa svim oblicima represije, hijerarhije i vlasti pojedinca nad pojedincem. Pristalice ove politike smatraju da je za ostvarenje ovih ideja neophodno umanjiti, prevazići i ostvariti raskid sa svim oblicima autoritarnog načina organizovanja. Zbog toga se organizuju u nove levičarske političke stranke, organizacije i pokrete.
Pristalice savremene levice svoje vrednosti i ideale nadovezuju na viševekovnu tradiciju emancipatorskih borbi progresivnih pokreta i osoba, radnika i radnika, te svih obespravljenih, drugih i drugačijih.
Prevazilaženje institucija kapitalizma
Dolazi do prevazilaženja institucija kapitalizma sa krajnjim ciljem radikalnog sloma i radikalne transformacije postojećeg sistema:
- Na političkom nivou oblikovanjem i izgradnjom novih oblika saradnje zajednice u zajedničkom odlučivanju o javnim pitanjima. Kao što je demokratsko učešće od najnižeg do najvišeg nivoa odlučivanja (sa javnim okupljanjima stanovništva ili elektronskim skupštinama). I prevazilaženje demokratizacije predstavničkog demokratskog sistema direktnim učešćem u saodlučivanju i delegatskom demokratskom sistemu. Uz uvažavanje različitih klubova mišljenja, i uvođenje elektronske demokratije;
- Na mikroekonomskom nivou sa uvođenjem oblika zajedničkog vlasništva proizvođača, stvaralaca i kreativaca i demokratskog upravljanja. Kroz neposredno učešće u donošenju odluka i delegiranim demokratskim sistemom;
- Na makroekonomskom planu sa prevazilaženjem tržišta i konkurencije kao društvenih mehanizama koji izazivaju stalne krize u kapitalizmu. I sa uspostavljanjem alternativnih načina koordinacije proizvodnje i distribucije dobara. Kao što su kooperacija i objedinjavanje proizvodnih jedinica u jednu opštu proizvodnu jedinicu umesto konkurencije. I demokratsko planiranje umesto „slepe“ tržišne proizvodnje;
- U odnosu na životnu sredinu sa usklađivanjem obima privrede u skladu sa nosivim i regeneracionim sposobnostima životne sredine. I sa održivim i stabilnim ekonomskim razvojem zasnovanim na preraspodeli već postojećeg bogatstva i istovremenom uvođenju novih ekološki prihvatljivih tehnologija. Kao što su veštačka inteligencija, automatizacija i robotizacija;
- U odnosu na klasno pitanje i pitanja identiteta sa prevazilaženjem kako klasnih razlika između rada i kapitala tako i svih drugih oblika nejednakosti. Potčinjavanja i eksploatacije na društvenom nivou, a posebno diskriminacije po nekom osnovu. Kao što su: rasa, boja kože , društveno poreklo, nacionalno poreklo, etnička pripadnost, povezanost sa manjinskim narodom ili manjinskom zajednicom, jezik, vera ili uverenje, političko ili drugo mišljenje. Članstvo u političkoj, sindikalnoj ili drugoj organizaciji. Pol, rodni identitet, seksualna orijentacija, polne karakteristike , bračni ili porodični status. Rođenje, starost, genetske karakteristike, zdravstveno stanje, invaliditet ili druga lična karakteristika.
Socijalizam – Zaključak
Socijalizam je ekonomski i politički sistem koji se zalaže za kolektivno vlasništvo i kontrolu nad sredstvima za proizvodnju, distribuciju i razmenu dobara i usluga. Pojavio se u 19. veku kao odgovor na društvene i ekonomske nepravde kapitalizma, i ima za cilj stvaranje ravnopravnijeg i pravednijeg društva dajući prioritet potrebama zajednice nad individualnim profitom.
Međutim, implementacija socijalizma je uveliko varirala u različitim zemljama i suočila se sa značajnim izazovima i kritikama. Neki tvrde da socijalistički naglasak na kolektivnom vlasništvu i kontroli može ugušiti inovacije i individualnu inicijativu. Dok drugi ukazuju na neuspeh socijalističkih režima da obezbede osnovne potrebe i slobode svojim građanima.
Uprkos svojim izazovima, socijalizam nastavlja da inspiriše političke i društvene pokrete širom sveta, a njegovi ideali jednakosti i socijalne pravde ostaju relevantni i važni. Budućnost socijalizma će verovatno zavisiti od njegove sposobnosti da se prilagodi promenljivim društvenim i ekonomskim uslovima. Kao i da odgovori na kritike i izazove sa kojima se suočava.
Ukoliko posedujete starine ili antikvitete i želite da ih prodate, možete pogledati koje sve predmete otkupljujemo na : OTKUPLJUJEMO – Antikvarnica Beograd – Belgrade Antiques.