Rublja – Novčana jedinica u Rusiji i Belorusiji

Rublja je naziv novčane jedinice u Rusiji i Belorusiji. Isti naziv se koristio za novčanu jedinicu SSSR-a, Ruskog carstva i nekoliko zemalja u okolini (Armenija, Gruzija itd.). Nakon raspada Sovjetskog Saveza, i Latvija je nakratko izdala vlastitu rublju, ali ju je ubrzo zamijenila latsom. I Tadžikistanu je nakon raspada Sovjetskog Saveza koristila vlastitu novčanu jedinicu po imenu rublja. Ali ju je 1999. godine zamijenila somonijem. Jedna rublja se sastoji od 100 kopejki.

Rublja kao novčano sredstvo se koristi već više od 500 godina. Nastala je u Novgorodu u 13. vijeku i tada se sastojala od malih komada srebra od 200 ili 500 grama. Koji su se kasnije dijelili u manje komade zbog jednostavnije trgovine. Reč „rublja“ dolazi od ruskog glagola „rubit“ koji znači seckati. Verovatno zbog sekirice kojom su se veći komadi srebra usitnjavali. Reč „kopejka“ opet dolazi od rieči „kopjo“ (koplje). Zbog toga što je na naličju prvih srebrenih novčića bio ocrtan konjanik s kopljem u ruci.

1 rublja

Ruska rublja često samo rublja, je nacionalna valuta Ruske Federacije i jedino dopušteno platežno sredstvo u Rusiji uz pojedine izuzetke. Trenutno se koristi još u Abhaziji i Južnoj Osetiji, te u Donjeckoj i Luganskoj Narodnoj Republici. Izdavač i emitent rublje je Centralna banka Ruske Federaciji . Rublja kao valuta se ranije koristila i u Velikoj moskovskoj kneževini, Ruskom carstvu, Ruskoj Imperiji, tokom prelazne vlasti. Zatim u prvobitnoj RSFSR i kasnije kao valuta Sovjetskog Saveza. Rusku rublju su privremeno koristile i neke od država članica Zajednice nezavisnih država u prvoj polovini 1990-ih godina. Među kojima su Belorusija, Jermenija, Kazahstan, Tadžikistan i Uzbekistan. Konstituent rublje je kopejka (rus. kopejka) i 100 kopejki čini jednu rublju. 

Uvedena je 1993. godine kao naslednica sovjetske rublje i zamenjena je u odnosu 1:1 za prvobitnu rublju. Tada je dobila i nov ISO 4217 kod RUR i brojovni kod 810. Nakon denominacije 1998. godine, valuta je promijenila kurs i slovni i brojovni kod u RUB i 643 koji su do danas ostali. Jedinstveni grafički simbol za rusku rublju (₽) je usvojen 11. decembra 2013. godine.

Etimologija naziva

Prema Grigoriju Krilovu, reč rublja je u ruskom jeziku povezana sa glagolom ,,rubiti“ (rezati, seći, podrezivati). Drugi filolozi navode da je prvobitno u staroruskom jeziku reč ,,rubl“ označavala klin, zakovicu. Međutim, 1316. godine ta reč dobija novo značenje i počinje da označava novčanu jedinicu nastalu kovanjem grivne. Kao prethodne valute do 14. veka. Grivna livena u Novgorodu bila je teška oko 200 grama i bila je od srebra. Reč „rublja“ može se prevesti i kao „granica grivne“.

Sredinom 15. veka rublja je postala novčana jedinica u Moskvi. A u tom periodu reč se proširila po celoj Rusiji pa samim tim i u ruskom jeziku. Popularniji oblik reči ,,rubl“ je „rubelʹ“, koji je u tom obliku skoro potpuno izgubljen u ruskom jeziku, ali se nalazi u beloruskom. Postojale su i pogrešne teorije da je reč rublja nastala od arapskog „rub“, što znači „četvrtina“. Ili od naziva indijske novčane jedinice rupija (drevnoindijskog porekla). Ali su vremenom potpuno odbačene i prihvaćena je teorija da je zapravo nastao kao naziv za obrezani deo ili komad srebrnih poluga.

Kopejka

Kopejka kao reč je nešto mlađeg porekla i postoji nekoliko objašnjenja naziva manje valutne jedinice. Prvobitno i prihvaćeno značenje je da je nastalo od reči „koplje“ i „kopljanik“. Razlog za to je bio što je originalna kopejka na sebi imala prikaz kopljanika. Prvo ime je bilo „kopejko“, odnosno „kopjeco“ (imenice srednjeg roda). S obzirom da su druge monetarne jedinice koje su bile aktuelne u to vreme bile ženskog roda, kao što su grivna, kuna i poltina. Po analogiji sa njima, kopejka je u ruskom jeziku postala ženskog roda.

Takođe se veruje da je kopejka nastala kao deminutiv fraze „kopejna denga“ (u prevodu sa ruskog kao „novac kopljem“). Po analogiji sa drugim sličnim rečima kao što je „vintovka“ (ruska reč za pušku; izvedeno od „vintovoe“). ruzhe“). Drugima predstavlja izvedenicu od turskog „kopek“ što znači „pas“. Prema objašnjenju Lava Vasiljeviča Uspenskog, razlog za takvo tumačenje je taj što su narodi Istoka verovali da su Timurovi novci (verovatno novčići iz Tamerlanovog perioda) štampani sa psima. A u stvari su štampani lavovi. Tako bi se „kopejka“ prvobitno tumačila kao naziv za ove novčiće. Naravno, ova teza nikada nije prihvaćena, a jedinom relevantnom tezom smatra se naziv koji je nastao nakon 1535. godine i kovanja prvih srebrnjaka u Ruskom carstvu sa kopljanikom.

Predistorija ruske rublje do 1993. godine

Period do 1704. godine

Pojam rublja se prvi put pominje u jednom natpisu na kori breze iz Vologde pronađenom tokom iskopavanja 1952. godine, a koji datira iz 13. veka. Uglavnom u početku, na osnovu dokumenata, poznato je da su prve rublje bile monolitni oblici plaćanja na području rane srednjevekovne Rusije. Posle 1316. godine, rublja je postala novčana jedinica u većem delu Rusije i imala je različite vrednosti. U Novgorodu je iznosila 1/13 grivne, dok je u Moskvi bila pola grivne. Takođe, grivne u različitim delovima Rusije imale su različite karakteristike i različite težine.

Od 1534. godine, posle monetarne reforme Jelene Glinske, jedna moskovska rublja imala je vrednost od 200 moskovskih ili 100 novgorodskih dengija. U to vreme kopejka je bila srebrnjak od 7 grama, a proizvodile su se i druge kovanice koje su imale kopejku kao osnovnu jedinicu kao što su altin (turska reč za zlato, zlatnik, rus.altin), groša (dve kopejke). ), denežki (pola kopejke) i pola penija (četvrtina kopejke). U 16. veku naziv će se promeniti od novgorodske denge i odnosa do moskovske rublje, a zatim će se stvoriti kopejka u odnosu 1:100 prema rublji. Prva iskovana rublja biće iskovana tokom reforme Alekseja Mihajloviča 1654. godine kao srebrni novac. Bio je u opticaju oko godinu dana i nije imao prvobitnu vrednost, ali je zbog manje utrošenog srebra u jednoj rublji imao vrednost od oko 64 kopejke.

Rublja – Razdoblje 1704-1923

U vreme Petra Velikog, od 1704. godine, novčić u vrednosti jedne rublje će se kovati stalno do vremena Oktobarske revolucije 1917. godine. Od reformi Petra Velikog do danas, rublja je bila decimalizovana valuta i prva je te vrste u svetu. Rublja je kovana u srebru (srebrna rublja) i bila je težine 28 grama, od čega 25-26 grama je bilo čistog srebra. Od 1764. godine masa jedne rublje se smanjuje na 18 grama i tako ostaje sve do uvođenja zlatnog standarda. Državna asignaciona banka 1768. godine uvodi asignacionu rublju u novčanicama nominala 1, 3, 5, 10, 25 i 100 rubalja. Kao pomoćnu valutu u Ruskoj Imperiji. Kasnije će asignaciona valuta postati često upotrebljivom i zvaničnom valutom u Rusiji. Reorganizacijom Državne asignacione banke i formiranjem Državne banke Ruske Imperije 1860. godine otpočinje štampanje Državnih kreditnih karti (novčanica) u istim apoenima i vezuju se za opticaj srebrnog novca.

Krajem XIX veka kurs papirne rublje gotovo se dvostruko smanjio u odnosu na kurs srebrne rublje usljed ratova. Što je prouzrokovalo probleme u ruskoj ekonomiji. Poput drugih svetskih imperija tog vremena, Ruska Imperija nakon reforme Sergeja Juljjeviča Vitea 1897. godine uvodi zlatni standard i vezuje sve oblike rublje za zlato. Tada je bilo određeno da se sva monetarna masa novčanica obezbjeđuje pokrićem u zlatu u visini 50%. A ukoliko dođe do porasta preko jedne milijarde, u potpunosti pokrivati zlatom. Reforma nije u potpunosti provedena, ali je i tako djelimično provedena dala rezultate. Jedna rublja zlata je bila vezana za 0,777234 grama čistog zlata. I bila je četvrta valuta u svetu po visini svog vezivanja za zlato. Do 1914. godine bila je jedna od najstabilnijih valuta sveta. Pred Prvi svetski rat kurs ruske zlatne rublje je u odnosu na jedan dinar Kraljevine Srbije iznosio 37,5 kopejki.

Period sovjetske rublje

Od 1923. godine dolazi do objedinjavanja svih regionalnih i republičkih valuta u jednu – rublju SSSR. Prva rublja iz 1923. godine imala je samo u opticaju tri novčanice u apoenima od 10, 15 i 20 hiljada rubalja. Sve do Sokoljnjikove reforme 1924. godine trajala je hiperinflacija koja je privremeno zaustavljena opsežnom reformom i denominacijom. Takođe tada dolazi i do formiranja sovjetskog červonca kao paralelne valute u Sovjetskom Savezu. Krajnji odnos červonaca i rublje je bio 10:1, po kom odnosu će kasnije i biti zamijenjeni. Do „staljinske“ monetarne reforme 1947. godine izašlo je nekoliko serija kovanica i novčanica sovjetske rublje, kao i červonaca.

Do početka Drugog svetskog rata, rublja je bila relativno stabilna. Nakon rata usled velike inflacije, dolazi do nove denominacije i izlaska červonaca iz opticaja, a stare rublje mijenjane su u odnosu 10:1 za rublje nakon 1947. godine. Do Staljinove smrti, ekonomija SSSR prvenstveno je bazirana na unutrašnje jačanje. Tako daje do njegove smrti rublja bila takođe u relativno stabilnim okvirima i među najjačim valutama svieta.

Dolaskom Hruščova počinje trka za naoružanje i ubrzo usljed inflacije i slabljenja rublje zbog ekonomske politike koju je vodilo novo rukovodstvo Sovjetskog Saveza, desiće se još jedna monetarna reforma 1961. godine. Tada u opticaj se puštaju novčanice i kovanice novog obrasca za koje će se ispostaviti da će u sovjetskoj istoriji ostati najduže. Zbog raznih prilika period vlasti Brežnjeva će se opisivati kao „period stagnacije“, a nakon početka perestrojke 1985. godine počinje potpuno obezvređivanje sovjetske rublje. Početkom 1990-ih počinje i raspad SSSR, a narod sve više čuva novac za „crne dane“.

Rublja 1991. godine – Pavlovska reforma

Tokom 1991. godine sprovodi se i poslednja reforma sovjetske rublje, tzv. „pavlovska reforma“. U kojoj dolazi zapravo do naglog gotovo nasilnog puštanja u opticaj velike sume novca i promjene za novac novog obrasca, koji je jedva bio izmijenjen u odnosu na novac iz 1991. godine. Jedine novine su bile u pogledu novčanica, kada se po prvi put u ruskoj istoriji kuje kovanica od dva različita metala. U decembru 1991. godine Centralna banka SSSR prestaje sa radom, a u martu od strane Centralne banke Ruske Federacije u opticaj su puštene posljednje novčanice sovjetske rublje koje će biti u opticaju do jula 1993. godine i uvođenja ruske rublje. U međuvremenu od 1991. do 1993. godine brojne bivše sovjetske republike i dalje koriste sovjetsku ili rusku rublju, te formiraju u tom periodu tzv. „zonu rublje“ koja će se početi raspadati uvođenjem zasebnih valuta.

Rublja od 1993. do 1998. godine

Odmah nakon zvaničnog raspada SSSR-a, sovjetska rublja je korišćena kao valuta u Rusiji, kao i u drugim bivšim sovjetskim republikama. Postepeno, sa uvođenjem nacionalnih valuta, sovjetska rublja je postala paralelna valuta. Tokom 1992. godine puštene su u opticaj nove novčanice u apoenima od 5.000 i 10.000. Na kojima je pisalo da ih je pustila Banka Rusije, što je početak monetarne istorije savremene Ruske Federacije. Do 1993. godine u opticaju su kovani novac i novčanice oblika iz 1961. godine u apoenima do 25 rubalja. A u periodu između reformi 1924. i 1947. čak i kovanice od 1, 2 i 3 kopejke.

Cene ne kontroliše država i era tržišne ekonomije je već počela. Prvo mesto na tržištu valuta bio je dolar i sve je bilo vezano za njegov kurs. Sredinom 1993. godine devalvacija rublje dostigla je skoro stostruko u odnosu na onu za vreme SSSR-a. Pritisci na preduzeća doveli su ih do bankrota, ljudi nisu primali plate, a trebalo je štampati novac i u teškom periodu inflacije. Na rast inflacije u velikoj meri je uticalo prihvatanje sovjetskog novca u bivšim sovjetskim republikama. Kao i kasnije formiranje sopstvenih valuta u republikama. Upravo je cirkulacija rublje van granica Rusije bila pokretač nove reforme zbog njenog lošeg uticaja na nacionalnu ekonomiju. Glasine o novoj monetarnoj reformi kružile su nekoliko meseci unapred.

Nova monetarna reforma

Problem je do sada bio u tome što su se posledice loše sprovedene reforme iz 1991. godine još uvek osećale i od tada stanovništvo pokušava da uštedi. Ali to nije uspelo, pa tako većina stanovništva praktično živi dana do dana. Prodavnice skupljih proizvoda, kao što su zlatare i prodavnice električne opreme, puste su i na ivici propasti. Razlog za to je bio što je bilo gotovo nemoguće da običan stanovnik Rusije od jedne plate kupi šta god hoće. Ali npr. bilo bi potrebno nekoliko godina da se uštedi za videorekorder. Jer je njegova cena bila blizu automobilu, a plata izuzetno niska čak i za opšte potrebe.

24. jula 1993. Centralna banka šalje telegram u kojem obaveštava Vladu Ruske Federacije da od 26. jula u ponoć po lokalnom vremenu prestaje sa izdavanjem i primanjem novčanica u redovnu upotrebu od 1961. do 1992. godine i objašnjava planirani tok reformi. U opticaj su puštene nove novčanice u apoenima od 100, 200, 500, 1000, 5000, 10.000 i 50.000 rubalja. Takođe su u opticaju ostavljeni novčići iskovani nakon reforme iz 1961. godine. Time je ruska rublja zvanično počela da postoji, a ubrzo je dobila i novi ISO kod i kod – RUR.(810).

Osim gubitka poverenja u vlast, narod nije dobio ništa

Od 26. jula do 7. avgusta došlo je do razmene rublja starih obrazaca za nove novčanice 1:1. Građani su se na mestima za menjanje novčanica mogli pojaviti samo jednom, što je potvrđeno pečatom u ličnim dokumentima. Ako su građani razmenili više od 35.000 rubalja, morali su da računaju na procenat depozita obračunat za šest meseci. Strani građani mogli su da promene samo do 15 hiljada rubalja. Gotovo kao i reforma iz 1991. godine, ni ova reforma nije urodila plodom.

Osim gubitka poverenja u vlast, narod nije dobio ništa, a osim poverenja izgubljeno je 24 milijarde rubalja. Što tada nije bila značajna suma. Novac se mogao zameniti do 1. oktobra ukoliko se podnesu dokumenti kojima se dokazuje nemogućnost ranije razmene novca. Jedino što je kao rezultat reforme bilo produktivno je sticanje iskustva za sledeću reformu, koja će se sprovoditi mnogo „mekše“. U nekim republikama bivšeg SSSR-a još se koristila sovjetska rublja, iako je tada banka emitent nije priznavala. Belorusija i Kazahstan su zbog bližih ekonomskih odnosa dobili milijarde rubalja za razmenu u svojim gradovima. Do proleća 1994. godine rublja je definisala svoj režim kursa kroz slobodne oscilacije.

Interesantne činjenice o rublji

Evo nekoliko zanimljivih činjenica o ruskoj rublji:

• Rublja je zvanična valuta Rusije i takođe se koristi kao zvanična valuta u dve druge zemlje: Abhaziji i Južnoj Osetiji.
• Simbol za rublju je „₽“, koji je usvojen 2013. da zameni prethodni simbol „r“ ili „rub“.
• Reč „rublja“ potiče od ruske reči „rubit“, što znači „seckati“, a prvobitno se odnosila na meru težine za srebro.
• Rublja je prvi put uvedena kao valuta u Rusiji u 13. veku za vreme vladavine Ivana Groznog.
• Rublja je pretrpela nekoliko promena u svojoj istoriji, uključujući denominaciju 1998. godine, kada je stara rublja zamenjena novom rubljom po stopi od 1 nove rublje na 1.000 starih rubalja.
• Rublja je često podložna fluktuacijama vrednosti zbog promena svetskih cena nafte, koje su glavni izvozni za Rusiju.
• Rublja je jedna od najtrgovanijih valuta tržišta u razvoju na svetu, sa dnevnim obimom trgovine od oko 15 milijardi dolara.
• Uprkos svojoj nestabilnoj istoriji, rublja je i dalje popularna valuta za investitore i trgovce zbog svoje visoke likvidnosti i potencijala za profit.

Ukoliko posedujete stari novac ili antikvitete, možete pogledati šta sve otkupljujemo na : OTKUPLJUJEMO – Antikvarnica Beograd – Belgrade Antiques.